Nίκος Mάργαρης
O I K O - Λ O Γ I K A«_Θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι είναι μόνον τα νησιά υπεύθυνα για την
κατάσταση της θάλασσας (και να αφήσουμε μόνο τον υπουργό Αιγαίου ν?
αναλάβει την _κάθαρση_) όταν πόλεις εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων (Αθήνα,
Σμύρνη, Θεσσαλονίκη) την επιβαρύνουν με αστικά λύματα, δεκάδες ποταμών
μεταφέρουν σ? αυτήν χιλιάδες τόννους λιπασμάτων και βιομηχανίες την
επιβαρύνουν με τη δραστηριότητά τους_»
Νησιωτικά!
AN ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ κάποιος την ιστορία των μεταπτώσεων του πληθυσμού των νησιών
του Αιγαίου διαπιστώνει ότι η αύξηση του αριθμού των κατοίκων στα
περισσότερα από αυτά -και ιδιαίτερα σε όσα υπήρξε ακμή- συνδέεται, σχεδόν
πάντοτε, με την «εξειδίκευση» στην εκμετάλλευση ενός φυσικού πόρου ή μιας
άλλης πηγής.
Στη Χίο, για παράδειγμα, η εξειδίκευση την οποία προσέφερε η καλλιέργεια
ενός μοναδικού προϊόντος, της μαστίχας, δημιούργησε στο παρελθόν τις
απαραίτητες προϋποθέσεις για την αύξηση του πληθυσμού στα Μαστιχοχώρια.
Όμως, η πληθυσμιακή αύξηση στα νησιά, όταν συνδέεται με την εξειδίκευση,
κινδυνεύει άμεσα από την εμφάνιση ενός «υποκατάστατου». Όταν εμφανίστηκε
στη διεθνή αγορά η τσίχλα, το υποκατάστατο της μαστίχας, η καλλιέργεια του
μαστιχόδενδρου στη Χίο υποχώρησε σημαντικά, οπότε μειώθηκε σοβαρότατα και ο
πληθυσμός στα Μαστιχοχώρια. Τα διαθέσιμα δημογραφικά στοιχεία δείχνουν
ξεκάθαρα την ομαδική δημογραφική «έξοδο» που υπήρξε σ? αυτό το νησί.
Κάτι αντίστοιχο έχει συμβεί και στη Σύμη και τη Χάλκη, όπου η πληθυσμιακή
τους ακμή είχε στηριχθεί στην εξειδίκευση της σπογγαλιείας. H εμφάνιση των
πλαστικών σφουγγαριών -το υποκατάστατο των φυσικών σφουγγαριών- δημιούργησε
άνισο ανταγωνισμό. Κι εκεί η πληθυσμιακή μείωση ήταν δραματική.
H πληθυσμιακή ακμή της Μυτιλήνης στηρίχθηκε στην εξειδίκευση που
αναπτύχθηκε από τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς και την επεξεργασία των
προϊόντων της. Σήμερα, σε κάθε κάτοικο της Μυτιλήνης, αντιστοιχούν 100
ελαιόδενδρα! Πριν από μερικές δεκαετίες τα παραπροϊόντα της επεξεργασίας
της ελιάς και του λαδιού τα χρησιμοποιούσαν στη σαπωνοποιία. Υπήρχαν εδώ
αρκετά εργοστάσια παραγωγής σαπουνιού. Όμως, το άσπρο σαπούνι για την
μπουγάδα έχασε, εδώ και τρεις δεκαετίες, τη μάχη με τα απορρυπαντικά. Και
στην περίπτωση της Μυτιλήνης -όπως και στη Χίο, την Κάλυμνο, τη Χάλκη- η
χημεία κατάφερε και βρήκε το υποκατάστατο του σαπουνιού από λάδι. Έκλεισαν,
λοιπόν, οι παραδοσιακές σαπωνοποιίες και ο πληθυσμός του νησιού μειώθηκε.
Αλλά, και το λάδι της ελιάς χρησιμοποιείται όλο και λιγότερο. H είσοδος
στην αγορά των ετήσιων φυτών που παράγουν το υποκατάστατο του ελαιολάδου
-ηλιέλαιο, αραβοσιτέλαιο, βαμβακέλαιο- μας προσφέρει προϊόντα που είναι
φθηνότερα από το ελαιόλαδο.
Τα τελευταία πέντε χρόνια η καλλιέργεια του ηλίανθου στη χώρα μας αυξήθηκε
26 φορές. Φυσικά, για κάθε κιλό ηλιέλαιο που φθάνει στην αγορά ένα κιλό
ελαιόλαδου αποχωρεί, πράγμα που σημαίνει ότι χάνει τη μάχη και η Μυτιλήνη
με τους ελαιώνες της!
Τι σημαίνει, όμως, ένα νησί; Έστω ότι έχουμε στη χέρσο μία περιοχή έκτασης
30 τετραγωνικών χιλιομέτρων, μήκους 7.5 και πλάτους 4 χιλιομέτρων. Αν τα
7.5 χιλιόμετρα «βλέπουν» στη θάλασσα και ζουν -στα 30 τετρ. χιλιόμετρα- 500
κάτοικοι, τότε στον κάθε κάτοικο αντιστοιχούν 15 μέτρα ακτής. Αν η περιοχή
των 30 τετρ. χιλιομέτρων είναι νησί, με σχήμα κύκλου, τότε οι ακτές του θα
είναι περίπου 20 χιλιόμετρα. Αν στο νησί αυτό ζουν και πάλι 500 κάτοικοι,
τότε αναλογούν στον καθένα 40 μέτρα ακτής. Το νησί έχει επομένως
περισσότερες ακτές που είναι η νέα «εξειδίκευση» του. O τουρισμός!
Κάθε καλοκαίρι ο πληθυσμός των νησιών μας αυξάνεται σημαντικά, επειδή
βρέθηκε μία νέα δυνατότητα. Μια και ο τουρισμός, στο μεγαλύτερο του
ποσοστό, εντοπίζεται στη στενή λωρίδα που ενώνει τη στεριά με τη θάλασσα,
είναι λογικό να προσφέρουν τα νησιά αυτό που ο τουρίστας χρειάζεται.
Βεβαίως αυτή η «εξειδίκευση» είναι εποχιακή. Γι? αυτό και η πληθυσμιακή
αύξηση των νησιών συμβαίνει μόνο το καλοκαίρι.
Αυτό σημαίνει ότι οι ακτές μας θα ήταν δυνατό να χαρακτηριστούν ως
πλουτοπαραγωγικός πόρος για τα νησιά μας, πέρα από την όποια, απαραίτητη,
προστασία του περιβάλλοντος σε αυτά.
Όμως, η μεσόφαση θάλασσας-χέρσου εξαρτάται τόσο από τη γενικότερη κατάσταση
της θάλασσας του Αιγαίου όσο και από τη διαχείριση που γίνεται στη χέρσο.
Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε ότι η γενικότερη κατάσταση σ? ό,τι
αφορά την ποιότητα του υδατικού συστήματος του Αιγαίου εξαρτάται τόσο από
τις ελληνικές όσο και από τις τουρκικές πηγές ρύπανσης.
Θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι είναι μόνον τα νησιά υπεύθυνα για την
κατάσταση της θάλασσας (και να αφήσουμε μόνο τον υπουργό Αιγαίου ν?
αναλάβει την «κάθαρση»), όταν πόλεις εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων (Αθήνα,
Σμύρνη, Θεσσαλονίκη) την επιβαρύνουν με αστικά λύματα, δεκάδες ποταμών
μεταφέρουν σ? αυτή χιλιάδες τόννους λιπασμάτων και βιομηχανίες την
επιβαρύνουν με τη δραστηριότητά τους.
Υπάρχει, επομένως, άμεση ανάγκη αυστηρού καθορισμού επιπέδων επιτρεπόμενης
ρύπανσης για την ευρύτερη περιοχή μια και η διατήρηση καθαρής θάλασσας του
Αιγαίου είναι προϋπόθεση για τη χάραξη κάθε αναπτυξιακής πολιτικής στην
περιοχή. Αυτά τα όρια θα πρέπει να είναι περισσότερο αυστηρά άλλων
περιοχών, όπως εκείνων του Ατλαντικού για παράδειγμα, μια και δεν συνιστά
κύριο μέρος της απόλαυσης των κατοίκων εκείνων των περιοχών η συνύπαρξη με
τη θάλασσα.
O συνολικός πληθυσμός των μόνιμων κατοίκων των νησιών του Ανατολικού
Αιγαίου που ανήκουν στις νομαρχίες Δωδεκανήσου, Σάμου, Χίου και Λέσβου δεν
ξεπερνά τις 350.000. Όμως οι επισκέπτες είναι περισσότεροι των 3.000.000 εκ
των οποίων το 1.800.000 εξ αυτών είναι ξένοι με σοβαρό ποσοστό συμμετοχής
κατοίκων της EOK και Σκανδιναβών. Ακόμη και με απλούς μαθηματικούς
υπολογισμούς έχουμε τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε στοιχεία σύμφωνα με τα
οποία η συμμετοχή στην απόλαυση των ακτών είναι ιδιαίτερα υψηλή.
Με βάση αυτή τη λογική, μήπως θα έπρεπε να γίνει προσπάθεια ανάληψης και
του «κόστους» της καθαρότητας των θαλασσών και των ακτών μια και η απώλεια
αυτής της υψηλής ποιότητας ψυχαγωγίας δεν θα δράσει μόνον τοπικά; Βεβαίως,
μία τέτοια λογική θεωρεί την υπό μελέτη περιοχή ως «κτήση» (με την ευρεία
έννοια του όρου, φυσικά) και άλλων εθνικοτήτων, κάτι που στην ουσία
συμβαίνει και θα έπρεπε να ενταχθεί στην όποια αναπτυξιακή λογική
αναπτυχθεί για τις περιοχές αυτές είτε σε εθνικό είτε σε κοινοτικό επίπεδο.
Είναι, χωρίς αμφιβολία, φανερό ότι τα πιεστικά οικονομικά προβλήματα της
Ελλάδας την πιέζουν τόσο σε εκχώρηση «κυριαρχικών» δικαιωμάτων όσο και σε
πολλές βραχυπρόθεσμου οικονομικού οφέλους κινήσεις.
Από την άλλη φαίνεται ότι τα «τουριστικά δικαιώματα» είναι κατάκτηση των
εργαζομένων της Ευρώπης και των άλλων ανεπτυγμένων περιοχών και η αύξησή
τους, σε συνδυασμό με την επερχόμενη μεγαλύτερη ευκολία των μετακινήσεων,
θα είναι συνεχής. Πράγμα που σημαίνει ότι πέρα από τις όποιες εποχιακές
επιρροές και ταλαντώσεις κύριος και καθοριστικός παράγοντας της τουριστικής
ανάπτυξης θα γίνει η ποιότητα του περιβάλλοντος των ακτών και -προφανώς-
των παρεχομένων υπηρεσιών._Ν.Μ.